Czy dodatkowe skurcze serca są niebezpieczne? Jak leczyć?

Dodatkowe skurcze serca zazwyczaj nie są groźne i często nie wymagają leczenia. Jeśli jednak pojawiają się często lub towarzyszą im inne objawy, mogą sygnalizować poważniejszy problem i warto skonsultować się z lekarzem. Skuteczne leczenie zależy od przyczyny i nasilenia dolegliwości.

Czym są dodatkowe skurcze serca i jak je rozpoznać?

Dodatkowe skurcze serca, znane również jako pobudzenia przedwczesne, są nieregularnymi i przedwczesnymi uderzeniami mięśnia sercowego, pojawiającymi się poza podstawowym rytmem. Ich przyczyną są dodatkowe impulsacje pochodzące z przedsionków lub komór serca. Mogą występować pojedynczo lub w seriach.

Objawy dodatkowych skurczów serca bywają trudne do rozpoznania – wiele osób ich nie zauważa, a wykrycie następuje przypadkowo podczas badania EKG. W sytuacji, gdy pojawiają się objawy, są to zazwyczaj uczucia nagłego „zatrzymania”, „pauzy” lub silnego „uderzenia” serca, bywa również, że odczuwalna jest chwilowa przerwa w jego pracy. Rzadziej obserwuje się duszność, zawroty głowy czy ucisk w klatce piersiowej.

Diagnoza dodatkowych skurczów serca opiera się przede wszystkim na wyniku elektrokardiogramu (EKG), który pozwala zarejestrować charakterystyczne, przedwczesne zespoły QRS oraz zmiany w załamkach P i odstępach RR. Jeśli skurcze serca występują rzadko lub są nieregularne, lekarz może zlecić monitorowanie EKG metodą Holtera przez 24–48 godzin, zwiększając tym samym szansę ich wykrycia podczas codziennej aktywności.

Czy dodatkowe skurcze serca są niebezpieczne dla zdrowia?

Dodatkowe skurcze serca (ekstrasystole) u większości zdrowych osób nie stanowią poważnego zagrożenia i są zjawiskiem łagodnym. Badania pokazują, że pojedyncze dodatkowe skurcze u osób bez chorób serca zwykle nie prowadzą do powikłań ani nie zwiększają ryzyka zgonu. Sytuacja wygląda inaczej u pacjentów ze stwierdzoną chorobą serca, na przykład po zawale lub z niewydolnością serca — w tej grupie częste i utrzymujące się arytmie mogą zwiększać ryzyko powikłań, łącznie z wystąpieniem groźnych zaburzeń rytmu, takich jak migotanie komór.

Stopień zagrożenia wynikający z obecności dodatkowych skurczów serca zależy głównie od ich częstości, rodzaju, obecności objawów oraz towarzyszących chorób układu krążenia. Gdy dodatkowe skurcze pochodzenia komorowego pojawiają się bardzo często (ponad 10 000 skurczów na dobę w monitorowaniu EKG), mogą prowadzić do tzw. kardiomiopatii tachyarytmicznej — niewydolności serca spowodowanej przewlekłą arytmią. W przypadku młodych osób, które nie mają innych chorób, nawet liczne ekstrasystole zwykle nie zaburzają funkcji serca.

Do czynników, które mogą powodować, że dodatkowe skurcze staną się realnym zagrożeniem, należą:

• niedawno przebyty zawał serca
• istniejąca niewydolność serca
• współistniejące wady strukturalne serca lub kardiomiopatie
• występowanie komorowych zaburzeń rytmu z objawami omdleń lub utraty przytomności

Osoby z tych grup są znacznie bardziej narażone na poważne powikłania sercowe, takie jak nagła śmierć sercowa lub osłabienie funkcji pompowania serca, niż ogólna populacja. Regularna diagnostyka i ocena ryzyka są w tych przypadkach niezbędne, aby właściwie zaplanować leczenie i zapobiegać dalszym powikłaniom.

W praktyce klinicznej o poziomie zagrożenia decyduje holterowskie monitorowanie EKG, ocena wydolności serca (np. frakcji wyrzutowej lewej komory) i obecność objawów takich jak omdlenia, duszność czy ból w klatce piersiowej. Lekarze wykorzystują również skalę ryzyka nagłej śmierci sercowej, biorąc pod uwagę typ, liczbę i morfologię skurczów dodatkowych. Tylko niewielki odsetek pacjentów wymaga intensywnego leczenia — większość osób z łagodnymi dodatkowymi skurczami nie musi obawiać się poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Jakie są najczęstsze przyczyny powstawania dodatkowych skurczów serca?

Dodatkowe skurcze serca, zwane także ekstrasystolami, najczęściej pojawiają się wskutek łagodnych przyczyn takich jak styl życia oraz czynniki środowiskowe. Wśród głównych prowokatorów znajdują się stres, przemęczenie, nadmierne spożycie kofeiny i alkoholu, a także palenie tytoniu. Skurcze tego typu bywają też skutkiem niewyspania oraz nagłych zmian poziomu elektrolitów, zwłaszcza potasu i magnezu. U wielu osób te objawy występują okresowo, nie będąc związane z poważnymi chorobami serca.

Dużą rolę odgrywają schorzenia układu sercowo-naczyniowego, do których należą nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca czy wady zastawek. Wpływ mają także niektóre choroby tarczycy – zarówno nadczynność, jak i niedoczynność zakłócają równowagę hormonalną, co może prowadzić do pobudzeń mięśnia sercowego. U młodych osób bez chorób serca liczba ekstrasystol rośnie np. podczas infekcji wirusowych, w przebiegu gorączki i odwodnienia.

Na rytm serca wpływają także niektóre leki, w tym sympatykomimetyki wykorzystywane do leczenia astmy, środki przeciwdepresyjne czy wybrane preparaty na przeziębienie. Skurcze dodatkowe mogą być również skutkiem stosowania suplementów zawierających substancje pobudzające, takie jak guarana lub żeń-szeń. U osób starszych częstość ekstrasystol zwiększa się przez naturalne procesy starzenia się układu przewodzącego serca oraz obecność chorób przewlekłych.

Najważniejsze grupy czynników prowadzących do pojawienia się dodatkowych skurczów serca prezentuje poniższa tabela:

Przyczyny dodatkowych skurczów serca są zróżnicowane i zależą od wielu czynników, w tym stylu życia oraz kondycji całego organizmu. Ustalenie konkretnego źródła objawów umożliwia właściwą diagnostykę i dobranie ewentualnego leczenia.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza z powodu dodatkowych skurczów serca?

Nagła konsultacja lekarska w przypadku dodatkowych skurczów serca jest konieczna, jeśli pojawiają się one często (kilkadziesiąt–kilkaset razy na dobę), są połączone z utratą przytomności, zasłabnięciami, bólem w klatce piersiowej lub uczuciem duszności. Wskazaniem do wizyty jest również wystąpienie dodatkowych skurczów u osób z chorobami serca, po przebytym zawale, kardiomiopatii czy z niewydolnością serca, gdyż w takiej sytuacji ryzyko poważnych powikłań wzrasta kilkukrotnie.

Poza sytuacjami gwałtownego pogorszenia samopoczucia, warto zgłosić się do kardiologa, jeśli dodatkowe skurcze nie ustępują pomimo zmian w trybie życia, pojawiają się u osób młodych (które nigdy wcześniej się z nimi nie spotkały) lub towarzyszą im inne dolegliwości, takie jak kołatanie serca, uczucie „przerywanego” tętna, nadmierna potliwość bądź przewlekłe zmęczenie. Jeśli w rodzinie zdarzały się nagłe zgony sercowe lub ciężkie zaburzenia rytmu serca, nawet łagodne objawy wymagają konsultacji lekarskiej.

Aby ułatwić rozpoznanie momentu, w którym należy skonsultować się z lekarzem, poniżej zebrano najważniejsze wskazania:

• występowanie duszności, bólu za mostkiem lub utraty przytomności przy skurczach dodatkowych
• liczba dodatkowych skurczów przekraczająca 1000 na dobę (wykryta np. w badaniu Holtera)
• występowanie objawów połączone z istotnymi czynnikami ryzyka, np. wiek powyżej 50 lat, choroby przewlekłe
• oporność na leczenie domowe lub nasilanie się objawów mimo modyfikacji stylu życia
• dodatkowe skurcze pojawiające się po raz pierwszy w życiu lub zmiana ich charakteru (np. z pojedynczych na grupowe)

Nawet jeden z powyższych objawów znacząco podnosi ryzyko powikłań sercowych, dlatego nie należy odkładać konsultacji. W przypadku niektórych zaburzeń rytmu serca wywołujących dodatkowe skurcze objawy mogą pojawiać się skrycie – z tego powodu także nowe lub nasilające się objawy, nawet jeśli są łagodne, wymagają zasięgnięcia opinii specjalisty.

Jak leczyć dodatkowe skurcze serca – domowe sposoby i leczenie specjalistyczne?

Dodatkowe skurcze serca można łagodzić samodzielnie poprzez unikanie znanych czynników prowokujących, takich jak kofeina, alkohol, palenie tytoniu czy stres. Zaleca się także zadbanie o odpowiednią ilość snu i nawadnianie, które mogą istotnie wpływać na obniżenie częstotliwości występowania arytmii. Badania wskazują, że nawet 40-50% osób z łagodnymi arytmiami doświadcza poprawy po ograniczeniu tych czynników.

Jeżeli domowe metody nie przynoszą efektu lub skurcze serca są częste i nasilone, konieczna jest konsultacja z lekarzem. Specjalistyczne leczenie może obejmować farmakoterapię, na przykład beta-adrenolityków, które zmniejszają częstość dodatkowych pobudzeń, lub leków antyarytmicznych. W wybranych przypadkach lekarz może zaproponować zabieg ablacji, szczególnie jeśli arytmia wywodzi się z jednego ogniska i jest źle tolerowana przez pacjenta.

W praktyce klinicznej stosuje się różne metody leczenia, zależnie od nasilenia objawów i diagnozy. Poniżej przedstawiono porównanie najczęściej stosowanych strategii terapeutycznych:

Tabelę można wykorzystać jako praktyczną pomoc przy wyborze najlepszej strategii leczenia, dostosowanej do nasilenia i charakteru objawów. Dobór konkretnej metody zawsze należy skonsultować z lekarzem, opierając się na indywidualnej ocenie pacjenta i szczegółowej diagnostyce.

Czy zmiana stylu życia może zmniejszyć liczbę dodatkowych skurczów serca?

Zmiana stylu życia może znacząco ograniczyć liczbę dodatkowych skurczów serca, zwłaszcza gdy są one związane z codziennymi nawykami lub czynnikami środowiskowymi. Badania wykazały, że eliminacja używek takich jak kofeina, alkohol i nikotyna oraz poprawa higieny snu mogą zmniejszyć epizody arytmii nawet o 40–60% u wybranych osób. Regularna aktywność fizyczna o umiarkowanym natężeniu korzystnie wpływa zarówno na pracę serca, jak i na poziom odczuwanego stresu, będącego jednym z głównych czynników wywołujących dodatkowe skurcze.

Bardzo ważne są także techniki relaksacyjne. Wyniki badań wskazują, że praktykowanie medytacji, uważności (mindfulness) oraz ćwiczeń oddechowych sprzyja obniżeniu napięcia w układzie nerwowym, co może prowadzić do ustabilizowania rytmu serca. Szczególne znaczenie ma także zachowanie odpowiedniego poziomu elektrolitów – przede wszystkim potasu i magnezu. Zbilansowana dieta bogata w warzywa, owoce oraz produkty pełnoziarniste wspiera prewencję dodatkowych skurczów.

Poniżej przedstawiono czynniki stylu życia, których skuteczność w ograniczaniu częstości dodatkowych skurczów serca została udokumentowana badaniami:

Tabela obrazuje, że nawet niewielkie zmiany w codziennych zwyczajach mogą przynosić wymierne korzyści dla pracy serca. U osób bez poważnych chorób organicznych serca, modyfikacje stylu życia są skuteczną i potwierdzoną badaniami metodą ograniczania liczby dodatkowych skurczów.