Pasterka, odprawiana w nocy z 24 na 25 grudnia, jest uznawana przez Kościół za pełnoprawną mszę świąteczną Bożego Narodzenia. Uczestnictwo w niej spełnia obowiązek udziału we mszy w tym wyjątkowym dniu. Sprawdź, jakie są szczegóły dotyczące tej tradycji.
Czym jest pasterka i kiedy się odbywa?
Pasterka to uroczysta msza rzymskokatolicka odprawiana w nocy z 24 na 25 grudnia, stanowiąca liturgiczne rozpoczęcie obchodów Bożego Narodzenia. Jej nazwa nawiązuje do pasterzy, którzy według Ewangelii jako pierwsi oddali pokłon narodzonemu Jezusowi – z tego powodu msza ta jest wyrazem radosnego oczekiwania na przyjście Zbawiciela.
Tradycyjnie pasterka odbywa się o północy, choć w wielu parafiach zaczyna się wcześniej, zwykle między godziną 21:00 a 24:00, aby umożliwić udział większej liczbie wiernych, w tym rodzinom z dziećmi i osobom starszym. Kościół katolicki dopuszcza odprawianie tej mszy wieczorem w Wigilię, pod warunkiem, że zaczyna się po zapadnięciu zmroku w sposób zgodny z przepisami liturgicznymi. Wierni powinni upewnić się w ogłoszeniach parafialnych, kiedy dokładnie w ich kościele będzie odprawiana pasterka, ponieważ godziny mogą się różnić w zależności od miejscowych zwyczajów i decyzji proboszcza.
Czy udział w pasterce spełnia obowiązek uczestnictwa we mszy świątecznej?
Udział w pasterce, odprawianej tradycyjnie w nocy z 24 na 25 grudnia, w pełni spełnia obowiązek uczestnictwa we mszy świątecznej, który Kościół katolicki nakłada na wiernych w uroczystość Bożego Narodzenia. Kodeks Prawa Kanonicznego (kan. 1248 §1) precyzuje, że udział we mszy wieczornej w Wigilię, która przypada po godzinie 16:00, lub w nocy, jest równoznaczny z obecnością na mszy w sam dzień uroczystości.
Pasterka jest więc zaliczana do liturgii Narodzenia Pańskiego i uczestnictwo w niej spełnia wymóg uczestnictwa w mszy świątecznej zarówno w sensie liturgicznym, jak i prawnym. Decyduje o tym zarówno późna pora rozpoczęcia, jak i treści czytań oraz formularza mszalnego, które odnoszą się już do tajemnicy Bożego Narodzenia. Nie jest zatem konieczna dodatkowa obecność na mszy w ciągu dnia 25 grudnia.
Ważne jest, że możliwość uczestnictwa w pasterce zamiast mszy w Boże Narodzenie pojawiła się po reformie liturgicznej Soboru Watykańskiego II, co zostało potwierdzone w dokumentach takich jak „Dies Domini” oraz wytycznych Episkopatów na całym świecie. W praktyce parafie często ogłaszają, która z mszy w wigilię zalicza się jako msza świąteczna – jednak najczęściej to właśnie pasterka (rozpoczynająca się nie wcześniej niż o 22:00) jest rekomendowana jako najlepszy wybór. Kościół wielokrotnie potwierdzał tę zasadę w oficjalnych odpowiedziach na pytania wiernych i duchowieństwa.
Czy można wybrać inną mszę zamiast pasterki w Boże Narodzenie?
Zgodnie z nauczaniem Kościoła katolickiego, nie istnieje obowiązek uczestniczenia wyłącznie w pasterce, by spełnić nakaz uczestnictwa we mszy świętej w Boże Narodzenie. Każda msza sprawowana między wieczorem 24 grudnia a końcem 25 grudnia, według formularza Narodzenia Pańskiego, traktowana jest jako msza świąteczna i pozwala wypełnić obowiązek. Oznacza to, że wierni mogą wybrać mszę w godzinach wieczornych w Wigilię (po tzw. pierwszych nieszporach), mszę w nocy – pasterkę, lub mszę w dzień 25 grudnia.
W oficjalnych dokumentach Kościoła, takich jak Kodeks Prawa Kanonicznego (kan. 1248 § 1) oraz Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, zaznacza się, że uczestnictwo w dowolnej mszy z formularza Uroczystości Narodzenia Pańskiego w odpowiednim czasie zaspokaja świąteczny obowiązek. Praktyka ta występuje na całym świecie i jest zatwierdzona przez Stolicę Apostolską. Ta elastyczność pozwala wiernym dostosować wybór mszy do sytuacji osobistej lub rodzinnej, także ze względu na okoliczności zdrowotne, logistyczne lub inne ważne powody.
Możliwość wyboru innej mszy niż pasterka dobrze ilustruje poniższe zestawienie najczęściej spotykanych mszy Bożonarodzeniowych, które uznawane są za świąteczne:
| Rodzaj mszy | Godzina | Czy wypełnia obowiązek świąteczny? |
|---|---|---|
| Msza wieczorna w Wigilię | po południu lub wieczorem 24 grudnia (np. 16:00, 18:00) | Tak |
| Pasterka | najczęściej o północy (może też być wcześniej np. 22:00) | Tak |
| Msza w dzień Bożego Narodzenia | rano, w południe lub po południu 25 grudnia | Tak |
Wszystkie powyższe msze, celebrowane według formularza Narodzenia Pańskiego, są traktowane jednakowo w kontekście obowiązku uczestnictwa w święto. Nie ma więc konieczności wybierania pasterki, jeśli uczestnictwo w innej mszy świątecznej bardziej odpowiada możliwościom wiernego.
Dlaczego pasterka ma szczególne znaczenie w tradycji katolickiej?
Pasterka ma szczególne znaczenie w tradycji katolickiej, ponieważ jest pierwszą mszą odprawianą z okazji Narodzenia Pańskiego, upamiętniającą nocne oczekiwanie pasterzy na narodziny Jezusa (Łk 2,8-16). Wyjątkowy charakter tej liturgii podkreśla fakt, że odbywa się ona o północy lub późnym wieczorem, co symbolicznie nawiązuje do ciemności rozjaśnionej przez światło Chrystusa.
Szczególne znaczenie pasterki związane jest również z jej miejscem w historii i liturgii Kościoła. Już w IV wieku, w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie, celebrowano nocną mszę na pamiątkę Bożego Narodzenia, a w tradycji łacińskiej wprowadzono trzy oddzielne msze: o północy, o świcie i w dzień – podkreśla to wyjątkowość nocnego nabożeństwa. Podczas pasterki odprawiane są szczególne modlitwy i czytania liturgiczne – to właśnie w czasie tej mszy po raz pierwszy od kilku tygodni wybrzmiewa hymn „Chwała na wysokości Bogu”, a czytanie z Ewangelii św. Łukasza przypomina o narodzinach Jezusa.
Ważnym elementem pasterki jest jej wspólnotowy i symboliczny charakter: wierni gromadzą się licznie niezależnie od wieku i miejsca zamieszkania, przez co pasterka jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych i jednoczących wydarzeń w życiu Kościoła. Uznaje się ją nie tylko za akt religijny, ale także za istotny element tradycji kulturowej, wskazujący na początek świętowania Bożego Narodzenia zarówno w wymiarze duchowym, jak i społecznym.
Czy dzieci i osoby starsze muszą uczestniczyć w pasterce?
Kościół katolicki nie nakłada obowiązku uczestniczenia w pasterce ani na dzieci, ani na osoby starsze. Prawo kanoniczne stanowi, że do udziału w mszy świętej są zobowiązani wyłącznie katolicy, którzy osiągnęli wiek używania rozumu, czyli zazwyczaj około siódmego roku życia. W praktyce nie nakłada się jednak sankcji za nieobecność dzieci lub osób starszych, szczególnie z powodu zdrowia, ograniczeń mobilności lub obowiązków opiekuńczych.
W przypadku dzieci i osób w podeszłym wieku Kościół bierze pod uwagę okoliczności życiowe oraz stan zdrowia jako uzasadnione przeszkody w uczestnictwie w liturgii nocnej, jaką jest pasterka. Katechizm Kościoła Katolickiego (punkt 2181) dopuszcza usprawiedliwioną nieobecność na mszy ze względu na chorobę, opiekę nad innymi lub poważne trudności.
Rodzice decydują o udziale dzieci w pasterce, biorąc pod uwagę wiek, stan zdrowia oraz lokalne tradycje. Osoby starsze, zwłaszcza schorowane, nie są zobowiązane do obecności na tej mszy. Kapłani wskazują, że w razie poważnych przeszkód udział w mszach w innych godzinach lub duchowe uczestnictwo, na przykład za pośrednictwem mediów, jest wystarczające.
W jaki sposób Kościół określa, która msza w Wigilię liczy się jako msza świąteczna?
Kościół katolicki precyzuje, która msza w Wigilię liczy się jako msza świąteczna, kierując się zasadami liturgicznymi zawartymi w Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego oraz w Kodeksie Prawa Kanonicznego (kan. 1248 §1). Według tych przepisów, bierze się pod uwagę, czy dana msza została odprawiona według formularza uroczystości Narodzenia Pańskiego i rozpoczęła się po tzw. godzinie pierwszych nieszporów, czyli zasadniczo po zmierzchu (około godz. 16.00). To oznacza, że msze wigilijne sprawowane po tej godzinie, zgodnie z formularzem Bożego Narodzenia, wypełniają obowiązek uczestnictwa we mszy świątecznej.
W praktyce, decyzję o tym, która msza w Wigilię zalicza się jako świąteczna, ogłaszają proboszczowie w porozumieniu z wskazaniami diecezjalnymi, kierując się przepisami liturgicznymi. Msza tak zwana „pasterka”, odprawiana o północy lub późnym wieczorem, zawsze uchodzi za mszę świąteczną, ale również wcześniejsze msze wieczorne – jeśli są sprawowane według formularza uroczystości – pozwalają spełnić obowiązek świąteczny.
W przypadku wątpliwości zawsze należy zwrócić uwagę na ogłoszenia parafialne lub zapisy w intencjach mszalnych, gdzie wskazane jest, która msza wigilijna odprawiana jest jako msza świąteczna. W sytuacjach nietypowych (np. msze rozpoczynające się o godzinie 15:30 lub wcześniej) rekomenduje się weryfikację, czy spełniono warunki, aby msza liczyła się jako świąteczna – zgodnie z instrukcjami Episkopatu Polski i kanonicznymi wytycznymi liturgicznymi.
